vrijdag 1 april 2011

Met het vak filosofie, burgerzin, levensbeschouwing schiet Groen! haar doelen voorbij.

Referentie:

Oostveen, Daan, "Groen! buigt zich over onderwijs", De Wereld Morgen 21.3.2011 (laatste online raadpleging 1.4.2011).

Groen!, "Resolutie 3: Voor pluralisme en democratie", www.groen.be (laatste online raadpleging 1.4.2011).

Informatief extract:

Groen! pleit ervoor om de levensbeschouwelijke vakken facultatief te maken en een verplicht vak 'Filosofie, Levensbeschouwing en burgerzin' aan te bieden.

Creatieve commentaar:

Ik ben een echte sympathisant van het ecologische gedachtegoed, maar met de stemming over het vak ‘filosofie, burgerzin, levensbeschouwing’ op het jongste onderwijscongres van Groen! denk ik dat de partij haar doelen aan het voorbijschieten is.

De eerste reden is dat het volgens mij niet de rol is van een ecologische partij om zo’n sterk standpunt in te nemen over iets dat zowel bij (actieve) vrijzinnigen als (actieve) gelovigen gevoelig ligt. Ik heb er geen problemen mee dat een politieke partij op zoek gaat naar oplossingen voor bepaalde maatschappelijke problemen vanuit algemene maatschappijvisie. Hierin blijft het echter belangrijk een bepaalde diversiteit onder de kiezers te respecteren. Groen! jaagt met dit voorstel heel wat levensbeschouwelijk actieve kiezers, meestal hoog opgeleid en relatief ontvankelijk voor het ecologische gedachtegoed in het harnas (inclusief mezelf). M.i. focust een ecologische partij zich best op haar kern thema’s: ecologische en sociale rechtvaardigheid. Twee punten waarin heel wat kritische kiezers zich kunnen in vinden als het op een overtuigende manier vorm krijgt. Het zijn ook twee punten die vanuit heel wat levensbeschouwingen actief verdedigd kunnen worden. Door rechtstreeks de belangen van leerkrachten levensbeschouwelijke vakken aan te vallen (zeg nu zelf, wie ziet zijn vak graag als een facultatief vak dat leerlingen maar na de uren moeten volgen) en de ‘zuilen’ (beter de levensbeschouwelijke organisaties) die er achter steken snijdt Groen! volgens mij in eigen vlees. Daarom lijkt me dit voorstel ongeacht of het een goed voorstel is, ongewenst.

De volgende redenen zijn inhoudelijk. Het is volgens mij ondanks de goede bedoelingen een slecht voorstel. Zowel vanuit levensbeschouwelijk, als vanuit filosofisch en disciplinair oogpunt. Op zich is het onderwijzen van een levensbeschouwing vanuit een wetenschappelijk (‘neutraal’) standpunt niet slecht, maar het is onvoldoende en in de huidige context ook niet noodzakelijk. Ik denk dat jongeren nood hebben aan het ervaren en overdenken van authentiek beleefde levensbeschouwing. Dit kan alleen overgebracht worden door een leerkracht die zich open, maar geëngageerd vanuit een bepaalde levensbeschouwing opstelt. In een vak waar een levensbeschouwing van binnenuit bekeken wordt en andere levensbeschouwingen vanuit dit gekozen perspectief. De vraag in onze samenleving gaat niet zo zeer naar hoe we de ‘levensbeschouwelijke andere’ (de moslim/vrijzinnige/christen-medeburger) moeten bekijken vanuit een ‘neutraal’ perspectief, maar vanuit ‘ons’ perspectief. Bovendien is er in een geseculariseerde samenleving nood een betere profilering en explicitering wat ‘ons’ perspectief dan wel is: leren zowel zichzelf als de ‘ander’ levensbeschouwelijk te begrijpen en te plaatsen. De informatie vanuit een neutraal vak kan hierin een eerste aanzet zijn, maar is ruim onvoldoende. Levensbeschouwelijke authenticiteit is niet te vervangen door een ‘neutraal’ vak. Door het facultatief maken van een authentiek levensbeschouwelijk vak zal men de (van thuis uit) levensbeschouwelijk sterken sterker maken en de (van thuis uit) levensbeschouwelijk zwakkeren zwakker maken. Het induceert een levensbeschouwelijk Mattheus-effect. Hierin schiet Groen! dus m.i. haar doel voorbij.

Als filosoof in opleiding (ik volg de Master Wijsbegeerte aan de UA) heb ik er problemen mee dat filosofie, burgerzin en levensbeschouwing op een hoop worden gegooid. Filosofie is een (ondergewaardeerde) academische discipline (historisch de moeder van alle wetenschappen), een vak dat het kritische denken onderwijst in de brede zin en op zich niet aanzet tot burgerschap (werd Socrates niet terechtgesteld wegens het bederven van de jeugd?) of tot authentieke levensbeschouwelijkheid los van een kritisch in het leven staan. Filosofie kan een levensbeschouwing (of politiek engagement) een interessante tint of wending geven, maar bepaalt uiteindelijk de basiskleur niet zelf. Het onderwijzen van filosofie kan bijdragen tot kritisch burgerschap, maar valt allerminst samen met burgerzin. Integendeel filosofie kan resulteren tot het ondermijnen van die burgerzin beschouwd vanuit een specifieke opvatting van burgerzin. Het onderwijzen van onze filosofische erfenis of leerlingen gevoelig maken voor filosofische vragen is een goede zaak, maar ze in één vaktitel onderbrengen met burgerzin en levensbeschouwing is een slechte zaak voor de filosofie. Zeker als dit een eerste kennismaking inhoudt met de filosofie en het niet gaat over de meer specifieke verhoudingen tussen filosofie, burgerzin en levensbeschouwing (meer iets voor gevorderden). Liever authentieke filosofie en authentieke levensbeschouwing.

Verder kan men zich afvragen, wie dat vak gaat geven. Een filosoof-vergelijkende godsdienstwetenschapper die weet hoe hij burgerzin moet onderwijzen? De combinatie van de eerste twee is al erg lastig (de opleiding die ik nu krijg is er alleszins niet opgericht). Doe er burgerzin bij en je komt tot een onmogelijk combinatie. Dit zal om een specifieke opleiding vragen: een academische opleiding zonder academisch perspectief. Welke academische discipline onderwijst er burgerzin? De combinatie van levensbeschouwing, filosofie met burgerzin is op zich even passend als de combinatie burgerzin met biologie of met geschiedenis. Kennis van natuur en menselijk lichaam kunnen ook een goede basis zijn voor het aanzetten burgerzin: zorg voor de natuur, zorg voor de eigen seksualiteit, etc. Kennis van de historische achtergrond van onze huidige politieke, sociale, economische en culturele context eveneens: politiek bewustzijn, culturele gevoeligheid etc… Is een zo goed mogelijk gebruik van de eigen taal ook geen vorm van burgerzin? Of het leren van andere talen of het onderhouden van het eigen lichaam (L.O.) etc. Burgerzin moet ‘onderwezen’ worden door een school, niet door één vakleraar. Het proppen van burgerzin in een vak gaat aan de interdisciplinaire basis voor burgerzin voorbij: het is veel meer dan het begrijpen en respecteren van levensbeschouwingen. De opdracht van een school om leerlingen aan te zetten tot burgerzin is een opdracht van alle leerkrachten. Het voorstel van Groen! gaat voorbij aan de hedendaagse uitdaging om de vakidiotie te overschrijden door burgerzin te proppen in vak, terwijl het geen vak is.

Ten slotte zijn er volgens mij betere én goedkopere alternatieven: stimuleer leerkrachten om rond belangrijke maatschappelijke onderwerpen en algemene attitudes (niet-noodzakelijk erg levensbeschouwelijke thema’s) samen te werken. Bijvoorbeeld door het creëren van ruimte waarin de leergang van afzonderlijke vakken wordt doorbroken (al is het maar één week per schooljaar). Stimuleer levensbeschouwelijke leerkrachten om samen te werken, zodat er op een authentieke manier ruimte gecreëerd wordt om segregatie tegen te gaan. Bv. in de presentatie van de eigen levensbeschouwing tegenover de anderen, door bepaalde thema’s met een belangrijk levensbeschouwelijk gewicht (dood, geboorte, seksualiteit) vanuit diverse hoeken aan bod laten komen. Niet vanuit een geabstraheerde eenheidsworst gegeven door een leraar met een onmogelijk gevoelig en divers takenpakket, maar vanuit een beleefd perspectief. Dit kost misschien een andere onderwijsmentaliteit, maar volgens mij minder centen.

Mensen komen uit hun levensbeschouwelijke ivoren torens doordat ze zich sterk en geaccepteerd voelen. Niet nadat ze eerst aan de kant worden geschoven door een ‘neutrale’ bemiddelaar, die in feite niet bestaat en dus ook niet zal geaccepteerd worden.

Deze commentaar werd in een lichtjes andere versie ook verstuurd naar verschillende e-mailadressen van Groen!

8 opmerkingen:

Anoniem zei

Ik heb voor het ogenblik een stagiar die filosofie geeft binnen het kader van de lessen godsdienst in een gemeentelijke technische school. De student heeft gedoctoreerd in Mïunchen en volgt de lerarenopleiding aan de UA. Ik heb de polemiek besproken met de staigiare en de stagebegeleider. Wat blijkt? Prof. Braeckmans liet weten dat er geen vakdidactiek filosofie bestaat. De stagebegeleider Visser laat weten dat er vooral gestreefd wordt naar een dialoog tussen filosofie en de erkende levensbeschouwingen. Aan de basis zien wij dat wel zitten, maar aan de top blijkt dit niet evident.

Peter BogAerts zei

Ik kan uw reactie niet helemaal volgen. Bedoelt u met 'de top' de politiek, de top van de levensbeschouwingen, de top van opiniemakers?

Unknown zei

Knappe tekst, Peter. Ik stuur hem door naar Sonja Eggerickx en nodig u graag uit op deze discussie over dit onderwerp:

Woensdag 4 mei 2011 om 20:00
Debat NC Zedenleer in het onderwijs
Met Sonja Eggerickx en Patrick Loobuyck

Naar aanleiding van enkele reacties in De Geus op de lezersbrief van Patrick Loobuyck nodigt HV Gent Sonja Eggerickx, voorzitter UVV en inspecteur NCZ, en Patrick Loobuyck, prof.dr. Moraalfilosofie, uit om te debatteren over het voorstel om de levensbeschouwelijke vakken af te schaffen en te vervangen door een éénheidsvak ‘levensbeschouwing en filosofie’ in alle scholen en netten.

Gratis toegang

Info: HV Gent - Ria Gheldof - 09 220 80 20 - hvv.gent@geuzenhuis.be

Locatie: Geuzenhuis, Kantienberg 9, 9000 Gent

Dick Wursten zei

Beste Peter,
met interesse gelezen. 2 vragen: waarom ga je ervan uit dat burgerzin perse onkritisch moet zijn. Ik zou zeggen integendeel. Zo'n vak sluit goed aan bij het pedagogisch project van het GO! bijv. Veel vakoverschrijdende eindtermen op het terrein van politieke orientatie, esthetische beleving etc; krijgen in dit vak ook een plaats. Nu is daar eigenlijk geen leerkracht voor. Dat wil zeggen: t kan zijn dat een leerkracht LBV dit geeft, maar het kan ook niet.
2. Waarom moet een levensbeschouwing altijd volgens een van de erkende lb ontwikkeld worden? Laat een leerling toch zelf ontdekken, zich orienteren. In het huidige systeem moet je kiezen bij welke levensbeschouwelijk club je hoort. Vind ik toch wel een beetje achterhaald en levensbeschouwelijk ongezond.

Peter BogAerts zei

Bedankt voor de reacties.
*4 mei zal aan me moeten laten voorbij gaan wegens ons tweede kind dat tegen die tijd geboren zou moeten zijn. Toch bedankt voor de uitnodiging.
*Burgerzin hoeft niet onkritisch te zijn. Ik zie het enkel niet als de taak van filosofen, godsdienstwetenschappers of vertegenwoordigers van een levensbeschouwing alléén om dat leerlingen bij te brengen. Burgerzin kan aan elk vak gekoppeld worden en moet dus gedragen worden door elke leerkracht. Ook de andere zaken die je laat vallen, krijgen pas hun volledige sterkte als ze vanuit verschillende vakperspectieven worden bekeken. Laat VOET zijn wat ze zijn: i.e. vakoverschrijdend. Het probleem is dat aan de reële uitdaging wordt voorbij gegaan door ze in een vakje te stoppen en iemand daar volledig voor te doen 'opdraaien'. Het devaloriseert de VOET en het is bovendien zeer onmaatschappelijk. Het doet dus met burgerzin het omgekeerde van wat het wil verdedigen ('we dragen allemaal bij aan de samenleving'). Het is een voorstel dat zichzelf in de praktijk tegenspreekt.
*Dat men ergens moet kiezen is een praktisch gegeven waar men niet echt zal onderuit kunnen. Mijn punt is dat authentieke betrokkenheid met een levensbeschouwing niet kan vervangen worden door een afstandelijk kritisch discours. Als ik tijd heb, kom ik daar later uitgebreider op terug. Authenticiteit is immers niet alleen voor levensbeschouwingen van belang.

Unknown zei

Ik zou toch maar eens een degelijke cursus filosofie ter hand nemen.

Socrates werd aangeklaagd aangezien hij kritiek had op de Atheense democratie die volgens hem ontaard was en omdat hij zware sympathieën had voor de antidemocratische periode van de Dertig Tirannen,die kort daarvoor als Spartaanse gezinde Atheners over de stad heersten. Daar zaten vrienden van hem tussen.

De aanklacht zoals jij het verwoord was een vals voorwendsel.

Peter BogAerts zei

Zoals je aangeeft was het waarschijnlijk een vals, maar reëel gebruikt voorwendsel. Nu graag een echt tegenargument tegen mijn betoog in plaats van een parafrase van wikipedia-kennis. Hopelijk heeft u als zeer aandachtige en kritische lezer eveneens opgemerkt dat mijn argumentatie niet staat of valt met Socrates. Bovendien bevestigt uw uitleg eerder dat filosofen niet per se positief maatschappelijk geapprecieerd kunnen worden (vb. door kritiek op een politiek systeem).

Peter BogAerts zei

Zie ook mijn reactie in een discussie naar aanleiding van een artikel op De Wereld Morgen